Czym zatem jest ów tajemniczy bohater? Wiele osób na pewno zdziwi fakt, że prawo polskie nie definiuje tego pojęcia. Oczywiście samo to nie jest wielkim odkryciem, bo tak samo brak jest definicji innych pojęć z tej branży jak np. storyline czy treatment, ale skoro na szeroką skalę handluje się prawami do formatu, warto się zastanowić, co tak naprawdę kryje się pod tym pojęciem, no i czy można taki format chronić.
Definicji formatu w doktrynie prawa pojawia się przynajmniej kilka. Wszystkie one jednak sprowadzają się do tego, że format to pewien pomysł na utwór – czy to serial, czy program telewizyjnych czy też teleturniej. Format to pewna konstrukcja, szkielet takiego utworu, w oparciu o który dopiero utwór może powstać. Bardziej obrazowo – format można porównać do formy, do której wlewa się płynne tworzywo, które po zastygnięciu i wypełnieniu dokładnie kształtu formy, stworzy ostateczny utwór. To płynne tworzywo może mieć różną konsystencję i barwę, ale po zastygnięciu zawsze będzie w ten sam lub bardzo podobny sposób wypełniać formę, do której zostało wlane.
Skoro jednak format to tylko pomysł na utwór, czy zatem korzysta on już z ochrony? Zgodnie bowiem z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz orzecznictwem sądów polskich pomysły nie korzystają z ochrony autorskiej (taką ochroną objęte jest dopiero dane, konkretne wyrażenie pomysłu). I tu właśnie pojawia się problem. Jeśli bowiem format to rzeczywiście tylko luźno i dość abstrakcyjnie zapisany pomysł, z ochrony takiej korzystać on nie będzie. Jeśli format pozostawia jednak mniej swobody w kształtowaniu jego treści, jeśli dodatkowo jest szczegółowo opisany i sam w sobie oryginalny, wtedy ochrona autorska może się pojawić.
Ochrona formatu nie jest oczywiście problemem wyłącznie polskim. Problemy z uregulowaniem tej kwestii mają również tacy przodownicy branży rozrywkowej jak Amerykanie. Warto zaznaczyć, że i tam sam pomysł na utwór z ochrony nie korzysta.
Z nielicznych orzeczeń sądowych które zajmowały się kwestią ochrony praw do formatu wynika dość jednoznacznie (Niemcy, Nowa Zelandia, Australia), że format jako taki chroniony nie jest. Pewnym wyłomem w tym zakresie jest dość świeże orzeczenie sądu francuskiego, który wprawdzie odmówił formatowi ochrony autorskiej, ale uznał, że przedsiębiorca, którego format bez jego zgody wykorzystał inny przedsiębiorca, może w pewnych okolicznościach korzystać z ochrony wynikającej z przepisów regulujących zasady uczciwej konkurencji.
Pomijając powyższe dywagacje dotyczące ochrony sądowej formatu, warto zastanowić się na branżowym zwyczajem „rejestracji” formatów. Obecnie trzema najpopularniejszymi „miejscami” gdzie polscy twórcy rejestrują lub próbują zarejestrować swoje formaty są: US Copyright Office, FRAPA, a od niedawna, rejestr utworów prowadzony przez Krajową Izbę Producentów Audiowizualnych.
Co daje taka rejestracja? Niestety sam fakt rejestracji nie przekształci nam pomysłu w chroniony utwór. To co możemy jednak zyskać, to potwierdzenie instytucji godnej zaufania, iż w danej dacie „pomysł” taki istniał i że to my jesteśmy jego „autorem”. W przypadku FRAPA, a być może za jakiś czas KIPA, dodatkowym atutem jest kwestia pewnego „związania” członków tych organizacji zwyczajami opisanymi w regulaminach i kodeksach etycznych branży, które mogą stanowić dobrą bazę do prowadzenia, pod egidą tych organizacji, postępowań mediacyjnych związanych z korzystaniem i zakupem praw do formatów (FRAPA co roku prowadzi co najmniej kilkanaście takich postępowań).
Niezależnie do tego, warto doradzić twórcom formatów, by nie poprzestawali na lakonicznym, kilkuzdaniowym opisie pomysłu – być może bardziej szczegółowe opisanie formatu przekształci pomysł już w utwór, który podlegać będzie ochronie niezależnie od jakiejkolwiek rejestracji lub innych wymogów.
I na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na jedną dość ważną okoliczność związaną z kwestią ochrony formatu. W momencie bowiem kiedy dany format zostanie zrealizowany (wypełniony treścią), jego ochrona autorska staje się łatwiejsza. W każdym bowiem przypadku ponownej realizacji utworu na podstawie formatu, można będzie zbadać, czy nowy utwór, poza wykorzystaniem samego formatu (konstrukcji, pomysłu) nie korzysta aby z treści wypełniającej format pierwotnie. Należy bowiem pamiętać, iż korzystanie z opracowania treści formatu stanowić będzie korzystanie z praw zależnych do tej treści (bez wątpienia będącej już utworem chronionym przez prawo autorskie), a na takie działanie bezwzględnie potrzebna jest już zgoda właściciela praw do tej treści formatu.
Krzysztof Czyżewski
autor kieruje Departamentem Prawa Własności Intelektualnej i Nowych Technologii w kancelarii Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy w Warszawie
