Polski Fundusz Rozwoju wraz z Google prezentują raport „Kompetencje przyszłości”

Kompetencje przyszłości to konkretne umiejętności umożliwiające podejmowanie i realizowanie zadań w środowisku pracy, które jest z gruntu elastyczne, rozproszone geograficznie, podatne na częste i szybkie zmiany, zakłada konieczność operowania technologiami cyfrowymi i współpracę ze zautomatyzowanymi systemami i maszynami wykorzystującymi sztuczną inteligencję.

W tym kontekście celowo warto mówić o kompetencjach, które są rozumiane szerzej i wiążą się z wykształceniem określonych postaw, sposobów myślenia, uczenia się i działania, niż o konkretnych, wyuczonych umiejętnościach, których zestaw w obliczu wspomnianych zmian będzie ulegał ciągłej modyfikacji.

Niegdyś pieczołowicie wpisywane do CV umiejętności obsługi programów biurowych nie dają już dziś przewagi konkurencyjnej na rynku pracy. Wprawdzie na rynku nadal brakuje programistów i informatyków, jednak umiejętności programowania stają się coraz powszechniejsze. W 2018 r. Komisja Europejska zredukowała o połowę prognozy dotyczące blisko 1 mln wakatów na stanowiskach programistycznych w UE.
Jakie to kompetencje? Według analityków firmy McKinsey kompetencje o rosnącym znaczeniu na rynku pracy można zaliczyć do trzech grup:

KOMPETENCJE TECHNICZNE I CYFROWE:

* zaawansowane (rozumienie zaawansowanych technologii cyfrowych, umiejętność ich rozwijania i dostosowywania) – do 2030 r. pracownicy w Europie będą przeznaczać ponad 40% czasu więcej na czynności wykorzystujące takie właśnie kompetencje. Będą je posiadać nieliczni, a popyt na zaawansowane umiejętności programistyczne i informatyczne wzrośnie o 90%,
* podstawowe (umiejętność posługiwania się technologiami cyfrowymi w codziennej pracy, zwłaszcza w dziedzinie rozwiązywania problemów i wyszukiwania informacji): w Europie do 2030 r. popyt na nie wzrośnie o 65%.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE:

do 2030 r. na europejskim rynku pracy popyt na nie wzrośnie o 22%. Najszybciej, bo o 1/3, będzie rósł popyt na przedsiębiorczość i zdolność do podejmowania inicjatywy.

WYŻSZE KOMPETENCJE POZNAWCZE:

zapotrzebowanie na nie wzrośnie o 14% do 2030 r. Jednocześnie będzie spadać znaczenie podstawowych umiejętności poznawczych (w tym również podstawowe umiejętności przetwarzania danych) – w Europie aż o 23% do 2030 r.

Z kolei Eksperci World Economic Forum wskazują, że w najbliższych latach najważniejsze będą kompetencje, takie jak:

• ZARZĄDZANIE LUDŹMI – motywowanie, rozwijanie i kierowanie ludźmi podczas pracy, identyfikowanie najlepszych osób do wykonywania konkretnych zadań;
• ZDOLNOŚCI NEGOCJACYJNE – łączenie ludzi i godzenie różnic, zdolność przekonywania ludzi do zmiany nastawienia lub zachowania;
• INTELIGENCJA EMOCJONALNA – umiejętność rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi, zarządzania nimi i wykorzystywania w procesie dokonywania oceny i podejmowania decyzji, orientacja na potrzeby (społeczna) – dążenie do zaspokajania potrzeb ludzi (klientów);
• WSPÓŁPRACA Z INNYMI – dostosowywanie działań w odniesieniu do działań innych;
• ELASTYCZNOŚĆ POZNAWCZA – zdolność do elastycznego przełączania myślenia między różnymi problemami lub zestawami reguł;
• ROZWIĄZYWANIE ZŁOŻONYCH PROBLEMÓW – rozwinięte zdolności wykorzystywane do rozwiązywania nieoczywistych problemów w złożonych, rzeczywistych kontekstach;
• KRYTYCZNE MYŚLENIE – wykorzystanie logiki i rozumowania do zidentyfikowania mocnych i słabych stron alternatywnych rozwiązań, wniosków lub podejść do problemów;
• KREATYWNOŚĆ – zdolność do wymyślania niezwykłych lub nieoczywistych pomysłów na dany temat lub w odpowiedzi na daną sytuację, lub też rozwijania kreatywnych sposobów rozwiązania problemu.

Źródło: World Economic Forum (2018) The Future of Jobs Report 2018, s. 9. Zawody występujące w więcej niż jednej kolumnie tabeli, figurują ze względu na różnice między poszczególnymi sektorami.

Co to właściwie jest kreatywność?

Pojęcie kreatywności można rozumieć jako zdolność tworzenia nowego przedmiotu lub innowacyjnych koncepcji i podejmowania nowatorskich działań. Podstawą takiego procesu jest wiedza, która pozwala wykorzystywać znajome koncepcje i przeformułowywać je w nowe rozwiązanie. Kreatywność bazuje na nowym spojrzeniu na dany problem czy zagadnienie, a dopiero kombinacja wiedzy i innowacyjności pozwala zaproponować nowe ujęcie danej sprawy. Co ważne kreatywność należy do tych kluczowych kompetencji przyszłości, które można i należy kształtować i trenować .

Wyróżnia się 4 typy kreatywności:

1. wysoka – cechuje osoby, które swoimi wynalazkami, inwencją i przełomowymi innowacjami całkowicie zmieniają obszar swojej dyscypliny;
2. profesjonalna – to kreatywność nabyta, wymagająca nakładu czasu i wysiłku. Cechują się nią np. muzycy i badacze akademiccy prowadzący własne badania naukowe;
3. codzienna – przejawia się nowatorstwem, inteligencją oraz elastycznym myśleniem i działaniem. Cechują się nią np. pracownicy rozwiązujący rozbudowane i złożone problemy;
4. minimalna – to umiejętność osobistej i nowatorskiej interpretacji wydarzeń, działań czy doświadczeń; opiera się na elastyczności i inteligencji w procesach myślenia. Ten typ kreatywności odnajdowany jest w rozwiązywaniu zadań matematycznych na różne sposoby, czy łączeniu wiedzy z nowymi dostarczanymi informacjami pozwalającymi lepiej zrozumieć dane zjawisko .

Współpraca z maszynami i systemami algorytmicznymi będzie wymagała kompetencji technicznych i cyfrowych; umiejętność bazowego programowania stopniowo nabiera charakteru równie podstawowego jak umiejętność obsługi programów biurowych.

Kluczowe kompetencje to jednak te, których w najbliższym czasie nie posiądą algorytmy i roboty. Automatyzacji trudno poddają się zadania wymagające zdolności do dokładnej i elastycznej percepcji, kreatywności oraz inteligencji społecznej i emocjonalnej. Te same kompetencje będą niezbędne do wykonywania zadań komplementarnych wobec pracy maszyn i zautomatyzowanych systemów. Inteligencja emocjonalna połączona z przedsiębiorczością i krytycznym myśleniem będą też potrzebne do radzenia sobie z wyzwaniami radykalnie elastycznego rynku pracy i niestabilnością zatrudnienia.

Praca w zespołach projektowych, często rozproszonych geograficznie i obejmujących pracowników „nieludzkich”, będzie wymagała umiejętności sprawnego zarządzania, koordynacji i podejmowania decyzji. Tak zdefiniowany zestaw kompetencji często określa się też mianem metakompetencji lub kompetencji przenośnych (transferowalnych – transferable skills), niezmiennie istotnych z perspektywy pracodawcy, bez względu na rodzaj pracy faktycznie wykonywanej w danym momencie. Tworzą one stabilną bazę dla okresowej zmiany kwalifikacji, której będą wymagać pracownicy w cyfrowej gospodarce.

Analizy WEF (2018) wskazują, że ponad połowa pracowników będzie musiała podnieść kwalifikacje. Co dziesiąty zatrudniony będzie potrzebował radykalnego przeszkolenia, trwającego ponad rok.

W raporcie OECD The Future of Education and Skills: Education 2030 wyodrębniono dodatkowo trzy „kompetencje transformatywne”, które dają młodym ludziom poczucie bycia innowacyjnym, odpowiedzialnym i świadomym: kompetencję tworzenia nowych wartości (opartą na innowacyjności, umiejętności adaptacji, kreatywności, ciekawości i otwartości umysłu); kompetencję godzenia napięć i rozwiązywania dylematów (wymagającą uwzględniania interesów i wartości innych) oraz kompetencję brania odpowiedzialności (opartą na dojrzałości intelektualnej i moralnej). Jak stwierdzili eksperci raportu, „aby poradzić sobie z nowością, zmianą, różnorodnością i niepewnością, jednostki myśleć muszą umieć samodzielnie, a pracować – grupowo”.

Pełny raport: RAPORT